Gereformeerd en evangelisch 5

Zojuist verscheen van Ouweneel, W.J. &  Hoek, J.:  Gereformeerden en Evangelischen. Overeenkomsten en verschillen in actueel perspectief. Heerenveen (Medema) 2011. 140 pag. € 14,95. ISBN 9789063536336. Ik mocht het boek afsluiten met de volgende beschouwende terugblik.

We leven in boeiende tijden: de muren tussen de kerken blijken kniehoog te zijn en je kunt er dus zomaar overheen stappen. Dat betekent minstens dat we over en weer veel meer van elkaar leren dan vroeger — en dat is mooi. De bovenstaande ontmoeting tussen dr. Jan Hoek en dr Willem Ouweneel is er een voorbeeld van. Om te beginnen in een rijke weergave van wat gereformeerden en evangelischen gezamenlijk geloven. Maar ook in de stellingen en discussie zit veel gemeenschappelijks. Daarbij is Ouweneel ook wel een atypische evangelical als hij zelf het Sola Scriptura en de leer van de predestinatie ter sprake brengt. Je merkt dat hij zich veel van het goede van de Reformatie eigen gemaakt heeft, met behoud van eigen afwegingen. Het valt me op dat er eigenlijk alleen stoom uit zijn oren komt in zijn behandeling van ‘Verbond en doop’:  “er is met de Gemeente simpelweg nooit een verbond gesloten” en “de doop is de introductie in een geestelijk volk van God met geestelijke beloften”. Op dit punt komen de broeders nauwelijks tot elkaar en dat is misschien ook te veel gevraagd. Opvallend vind ik overigens dat er geen hoofdstuk over de Geest en de gaven of over de toekomstverwachting is. 

Zelf denk ik dat je het hele verschil tussen gereformeerd en evangelisch kunt samenvatten in de vraag hoe je de stelling van Paulus uit 2 Korinthiers 5:7 opvat: “Wie in Christus is, is een nieuwe schepping”. In karikatuur gezegd vatten evangelischen dat op als “zie je wel, we zijn er al” en dus is Romeinen 7 geschiedenis en Romeinen 8 realiteit. Terwijl — opnieuw in karikatuur — gereformeerden ervan maken: “je bent het in belofte” want Christus heeft het verdiend en ooit zal het zo zijn, maar voor nu blijven we zondaars. Een verstandige weg tussen deze twee karikaturen zou al een half boek vergen.

Er zitten in die ene stelling van Paulus overigens nog twee belangrijke woorden (naast natuurlijk het belangrijkste, de naam Christus): de woorden ‘nieuw’ en ‘schepping’. Laat ik met die laatste beginnen: ik heb de schepping gemist in dit boek. God de Vader en de schepping. Ik twijfel natuurlijk geen moment dat beide broeders hierin geloven, maar in de omvangrijke hertaling van het Apostolicum waarmee het boek begint, komt God de Vader en de schepping niet anders dan in een tussenzin voor. En terwijl ik enorm veel van evangelische christenen leer, geloof ik nu juist echt dat de gereformeerde traditie iets kan bijdragen door te wijzen op het kostbare en blijvende belang van de schepping. Kijk, in evangelische kring — zeker in Amerika — maken ze een enorm punt van de schepping aan het begin, dat het in zes dagen was en zo meer, maar straks gaat alles in de shredder en wij gaan een hemelse toekomst tegemoet. Da’s raar. Ook de fixatie op het bovennatuurlijke hoort daarbij: je zoekt God alleen in wat ons verstand en de schepping te boven gaat. Zo wil Ouweneel niets weten van de belijdenis dat hier op aarde alle dingen (rijkdom en armoede, gezondheid en ziekte, voor- en tegenspoed) ons uit Gods Vaderhand toekomen, maar wel moet de genezingsbediening worden toegevoegd aan de kenmerken van de ware kerk. Zo bezien ontmoet je God niet in het ziekenhuis, maar alleen in een genezingsdienst — en daarmee doen we God de Vader en de schepping echt tekort. God blijft de aarde trouw, de schepping trouw en als het spaak loopt dan gaat Hij niet op iets anders over maar dan verlost Hij de schepping zodat die eenmaal zal zijn zoals Hij het bedoelde: God die woont tussen de mensen, alles in allen.

Daarmee ben ik bij dat andere woord uit Paulus’ stelling. Het woord ‘nieuw’. Ik denk dat veel van de discussie in dit boekje op te lossen zou zijn als we het eens worden over dit stralende woord. We lezen in de Bijbel over een nieuw verbond, over de nieuwe mens, de nieuwe aarde, een nieuw gebod, nieuw leven,  het nieuwe Jeruzalem en ten slotte worden alle dingen nieuw. Nu is het probleem dat wij westerse mensen meteen denken aan oude spullen weggooien en iets nieuws kopen. Dan denk je bij het nieuwe verbond al gauw aan vervangingsleer en bij een nieuwe schepping aan hemelse of bovennatuurlijke zaken. Maar als Gods iets nieuws geeft omdat het oude kapot is, dan gooit Hij niks weg maar dan herstelt Hij het, nee, nog iets meer: dan vernieuwt Hij het zo rijk als Hij het ooit bedoeld had maar wat er nog niet uit gekomen was. Een nieuw gebod (elkaar liefhebben) is niet ineens iets heel anders dan “gij zult dit en gij zult dat”, maar het is wat God in wezen bedoelde toen Hij de oude geboden gaf. Als wij nieuwe mensen worden, dan wordt ons mens-zijn niet vernietigd maar je zult nog meemaken hoe het ooit bedoeld is. En op de nieuwe aarde is de oude schepping niet gedumpt, maar…  eindelijk gelukt.

En als God in Christus, in zijn bloed, het nieuwe verbond aan de gemeente geeft, dan is dat geen vervanging van het oude verbond maar de realisatie van wat Hij op Horeb en eerder bij Abraham al lang bedoelde. Dat noem je ‘vervulling’. Paulus werkt dat zo schitterend uit in Galaten 3. Het verbond en de beloften waren voor Abraham en zijn zaad, inderdaad. Dus dat is het voorrecht van Israël. Maar goed, er stond eigenlijk toen al (Genesis 12) bij “in jou zullen alle volken gezegend worden”. En bovendien (ondeugende uitleg maar wel raak): er stond niet ‘zaden’, meervoud, maar enkelvoud ‘uw zaad’ en dat is Christus. Welnu je mag er zeker van zijn: bij deze vernieuwing en concentratie tot op Christus is het “oude” verbond niet aan de straatkant gezet en Israël niet vervangen, maar in Christus begrijp je eindelijk waar het altijd al om ging.

Deze kwestie raakt veel van de hoofdstukken uit dit boek. Gaat het over de wet, dan lees ik over “de wet van Mozes of de wet van Christus”.  En ik denk: dat is toch geen andere wet maar de onthulling van wat God bij Mozes al bedoelde? Gaat het over de doop, dan lees ik over een natuurlijk volk vroeger en een geestelijk volk nu. En ik denk: God bedoelde het toen toch niet ongeestelijk en nu toch niet bovennatuurlijk? Je bent nog steeds zeer bevoorrecht als je gelovige ouders hebt en toch zul je ooit zelf moeten kiezen. Het nieuwe is dat ook “allen die verre zijn en die de Heer er nog toe zal roepen” in de belofte mee begrepen worden. Dat was echt nieuw, dat was eeuwen lang verborgen maar in Christus en door de Geest mogen we het verstaan.

Bij het hoofdstuk over “verbond en doop” wil ik eerst drie keer hardop zeggen dat ik “de leer van het genadeverbond” een lastig construct vind en zeker als je het overal bij haalt. Maar een “nieuw verbond” is wel de term waarmee men de lange verbeide messiaanse tijd aanduidde. En in het oudst overgeleverde woord van onze Heer (1 Kor. 11: 25) zei Hij zelf: “Deze beker is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt”. Ik zou geen Avondmaal kunnen vieren als ik door genade geen deel uitmaakte van dit nieuwe verbond.

Hoek en Ouweneel hebben ons gediend met een ontmoeting tussen gereformeerd en evangelisch en dat is al een weldaad. Maar zal ik eens wat zeggen? Ik verlang naar een nieuwe kerk.

ds. Willem Smouter,
Apeldoorn.