Boekbespreking – Willem Smouter
Vgl. hierbij www.voederbak.nl
“Lucht en leegte” is een bundeling van columns over de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV), van de hand van drie vertalers die er bij betrokken waren, een oud- en een nieuwtestamenticus, plus een neerlandicus. Hun namen zijn: Jaap van Dorp, Rieuwerd Buitenwerf en Clazien Verheul. Ik vind het geweldig boeiend om te lezen: op een luchtige toon wordt ons een intrigerend kijkje geboden in de keuken van de vertalers en dat vind ik als gebruiker heel erg de moeite waard.
‘Lucht en leegte, alles is leegte’ – dat is de NBV-weergave van het bekende ‘ijdelheid der ijdelheden’ uit het boek Prediker. Het was een van de eerste vertaalvondsten die bekend werden. Tevreden noteren de auteurs dat deze nieuwe tale Kanaäns zijn weg in de Nederlandse literatuur al gevonden heeft. Dat begon overigens in een aflevering van Donald Duck uit 1998, waarin Guus Geluk een hartvormig gat dat Donald voor zijn geliefde in een rots heeft uitgesneden typeert als: “Een passend symbool voor jouw liefde voor Katrien… alleen maar LUCHT en LEEGTE!”. Maar ook citaten uit de ‘echte’ literatuur bewijzen dat deze uitdrukking aangeslagen is. Belangrijker is natuurlijk dat de auteurs ook uitleggen waarom het nodig was om het woord ‘ijdelheid’ te vervangen: het betekent domweg iets anders dan in de 17e eeuw; het betekent dat je teveel zit te tutten voor de spiegel. Net als in “maak u op, ga naar Ninevé”, wat ons zou doen vermoeden dat de profeet eerst mascara en gel nodig had.
Aansprekender nog zal voor velen het hoofdstukje over de herberg en de kribbe zijn. Er is al veel geklaagd dat ‘ze de kribbe hebben geschrapt’, en inderdaad: “Ze wikkelde hem in een doek en legde hem in een voederbak, omdat er voor hen geen plaats was in het nachtverblijf van de stad”. En ik ben het vierkant eens met de argumentatie van de vertalers: waar denk je aan bij ‘kribbe’? Aan het kerstfeest. Nou, juist daarom klopt die vertaling niet. Jezus werd niet in een kerst-sfeer gelegd, maar in een bak waar de beesten uit vreten. En over de herberg staat er een aparte column in, waaruit blijkt dat de vertalers zich kritiek hebben aangetrokken.
Er zijn natuurlijk ook punten waarop ik me voorlopig niet laat overtuigen, zoals de beruchte huidvraat en de klanktaal. Je leest veel in de Bijbel over mensen die melaats zijn. Maar nou hebben ze uitgevonden dat dit niet precies hetzelfde merk ziekte is als melaatsheid of lepra in onze tijd en daarom moest er zo nodig een nieuw en niet bestaand woord voor worden bedacht: huidvraat. Hoe klinkt dat woord? Dat klinkt mij als een enge ziekte waar nog niemand van gehoord heeft. En daarmee is het een verkeerde vertaling. Want eng was de ziekte wel, maar hij was maar al te bekend en alledaags. Men heeft hier volgens mij te makkelijk aangenomen dat je zomaar nieuwe woorden kunt maken als vertalers. Dat blijft nog jarenlang raar klinken.
En dat geldt ook voor spreken in klanktaal (= tongentaal). “Ik zou willen dat u allen in klanktaal kon spreken” zegt Paulus volgens de NBV. Nu vindt die wens in onze kringen toch al weinig navolging, maar dat wordt er door zo’n rare vertaling niet beter op. Ik vroeg me daarbij af: als de vertaling met ‘spreken in tongen’ nu in allerlei moderne talen mogelijk wordt geacht, waarom zou het in het Nederlands dan niet kunnen?
Voor de goede orde: deze bezwaren nemen niet weg dat ik héél erg blij ben met de NBV als geheel. Er sneuvelen nogal wat dominees-wijsheden door deze vertaling – ook van mij, en dat is pijnlijk maar nuttig. Een goed gereformeerd statement als “Gij geheel anders” (Efeze 4) is verdwenen – en terecht, want dat staat er niet in het Grieks. En neem nu de tien geboden. In plaats van “gij zult niet doodslaan” staat er nu “pleeg geen moord”. En terecht, want dat bedoelt het betreffende gebod. Dus dan is er geen ruimte voor zo’n verhaaltje dat “gij zult” wellicht beter als een belofte van God te lezen is dan als een gebod. Onlangs las ik dat nog ergens en kreeg er een warm gevoel bij; maar het is onzin want er staat eenvoudig de kortst denkbare gebiedende wijs: “pleeg geen moord”.
Terug naar het boekje over het grote boek. U kunt er lezen waarom Maria niet langer ondertrouwd is maar uitgehuwelijkt; waarom het Woord mens werd in plaats van vlees en of Picasso te vinden is in het nieuwe Jeruzalem. En nog tal van onderwerpen: luchtig geschreven maar zeker niet leeg. Het zijn columns die eerder verschenen in het Friesch Dagblad. Ik vind wel dat het NBG met € 12,95 te veel geld vraagt voor wat niet meer is dan een kaftje om de bestaande columns heen.
Maar het meeste intussen te vinden op www.voederbak.nl
n.a.v.: Rieuwerd Buitenwerf e.a., Lucht en leegte. Columns over De Nieuwe Bijbelvertaling, 142 pag., NBG 2004.