Ergens voel je aan dat stevige, toegewijde en inspirerende kerken de toekomst hebben. Slap gedoe en praatjes over een herberg waar iedereen mag schuilen, dat hebben we nou wel gehad. De vrijzinnigheid heeft geen kleinkinderen en winkels die niet weten waar ze voor zijn, die gaan het eerste dicht.
Van dat type uitspraken kan ik er zo nog meer op een rij zetten en ik geloof ook dat het waar is. Toch zit dat me niet lekker want als je niet uitkijkt, dan kom je op deze lijn in aanvaring met grondlijnen van het evangelie: dat het om genade gaat en niet om prestaties, dat God geduldig en barmhartig is en groot van goedheid en trouw. En als Jezus zegt “komt tot mij wie vermoeid en belast zijn”, dan bedoelt hij vooral degenen die vermoeid en belast zijn door kerkleiders die veel eisen stellen. Ja daar moet je eens op letten: Jezus is het meest fanatiek tegen Farizeeën, en Paulus is het scherpst tegen wetticisme. Als je wil weten waarom dat zo is dan moet je allereerst bedenken: wetticisme werkt en de Farizeeën overleven altijd, ook als Sadduceeën en Zeloten en Essenen naar de vaantjes gaan.
Dus ik baal er wel eens van dat we bij ons in de kerk flink wat leden hebben die de kantjes eraf lopen of mensen die niks willen. Als je nou eens ging voor radicaal zijn, commitment vragen en tienden geven, dan kon je nog eens opschieten! En dat is ook zo, dat werkt. Misschien krijg je er zelfs veel aanhang van, maar als dat niet lukt dan in elk geval een toegewijde kern. En toch, en toch. Zo heb ik Jezus niet leren kennen. En bovendien ken ik mezelf wel een beetje en ik zou het daar niet uithouden, denk ik.
Nu de andere kant. Ik voel ook de verlokking van een kerk waarin je het iedereen naar de zin maakt. Misschien zit dat nog wel meer in mijn bloed want ik ben een people pleaser van nature. En het werkt ook wel zo: onze diensten zijn de leukste van het dorp, iedereen wil erbij horen en er is voor ieder wat. Met dat het groeit zijn er steeds meer kansen om een heel palet aan diensten en cursussen aan te bieden. Maar is dat het nou, gaat dat wel goed? Lukt het ons echt om te laten zien dat geloof onmisbaar is, dat je tegen God zegt: “uw liefde is mij meer dan het leven”? Daar zal toch van af hangen, denk ik, of geloof door te geven valt aan een volgende generatie. Van de vraag of men Christus en het geloof als onmisbaar ervaart.
Ik heb het recept niet beschikbaar eerlijk gezegd. Wel wil ik onder woorden brengen wat ik als vuistregel zie. In religie gaat het volgens mij vooral om drie dingen: het heilige, de overgave en de gemeenschap. Dat je merkt dat het er om eerbied en ontzag gaat, dat het je volledige toewijding vergt en dat je uitgedaagd wordt om uit je alleen-zijn te stappen. Daarnaast gaat het ook om de traditie, de moraal en de leer. Maar die eerste drie zijn bepalend voor de vraag of er iets gebeurt — in elke religie, niet alleen de christelijke. Als ik het goed zie dan zijn dat precies de drie dingen die onze westerse samenleving niet meer nodig meende te hebben en waardoor we een secular city konden bouwen. Tegenover het heilige de gelijkheid en doe maar gewoon. Tegenover toewijding de zelfbeschikking en de calculerende burger. Tegenover gemeenschap het individualisme en ieder z’n eigen ding doen. Ik meen echt te zien dat heel dit westerse seculiere gedoe niet meer genoeg is. Dat is te zeggen: het is nog steeds de lucht die we ademen en de hoofdlijn van onze cultuur, maar wie hier genoeg aan heeft die zoekt niet naar God, en wie God wel zoekt die krijgt hier geen adem in.
Wat zoeken mensen in de Islam? Het heilige, de overgave en de gemeenschap — zou ik zeggen. Wat is er zo aantrekkelijk aan kerken die werkelijk groeien? Juist diezelfde drie dingen. Alleen maar, en nu wordt het spannend, de clou van een christelijke kerk in onderscheid met andere religies is: genade. In een waarachtig christelijke kerk zal het om dezelfde drie oerbegrippen gaan, en ook over de bijbehorende traditie, de moraal en de leer, maar dan schuin door alles heen geschreven: genade! Dus hoe het er ook uit zal zien in de toekomst, het zal gaan over het geheim dat de heilige God met genade naar ons kijkt, dat dit je volstrekte overgave vraagt niet omdat het mot maar omdat de genade zo groot is, en hoe je dit vertaalt in community die niet veroordeelt maar liefdevol is. En zo voorts.
Met deze vuistregels hangt samen: ik zie niks in laagdrempeligheid of gewoon doen of vrijblijvend zijn. En ik geloof wel in kerkvormen waarin je de eerbied proeft, de uitdaging voelt en geborgenheid kent. Waar ik niet uit ben, dat is hoe je met de moraal en de leer omgaat. Het gekke is dat duidelijkheid zeer op prijs gesteld wordt, maar dan zonder consequenties. Op het gebied van de leer: er is aandrang van gereformeerde kinderdopers die graag volwaardig lid willen worden van een baptistenkerk of evangelische gemeente, maar dan zonder zich te laten overdopen — terwijl dat het kroonjuweel van baptisten is!. Op het gebied van de moraal: ik ken homo’s die willen trouwen in een stevig orthodoxe gemeente die daar moeite mee heeft, terwijl ze in menige vrijzinnige gemeente hartelijk welkom zouden zijn “maar daar merk je niks van het gezag van de Bijbel” en dat willen ze niet!
Weet je, wat voor uiterlijke vormen het nieuwe kerk-zijn moet hebben, dat geloof ik wel. Maar ik bid en werk vooral om een manier te vinden waarop we moreel en in de leer glashelder kunnen zijn, zonder de anderen uit te sluiten. Beetje zoals Jezus die vriend van zondaren was, terwijl geen sterveling hem ooit zou verdenken van een losse moraal.