Ik word gek van de onderzoekjes in het genre “de kerk doet weinig aan duurzaamheid”, “gescheiden mensen ontevreden over pastoraat”, “hoogbegaafden voelen zich onbegrepen” en zo verder. Misschien erger ik me daaraan omdat de kerk overal de schuld van krijgt, zeker. Maar het gaat niet alleen over kerken. Scholen hebben van hetzelfde te lijden. Ik zie ze constant voorbij komen, de onderzoeken met als conclusie dat het onderwijs meer aandacht moet besteden aan gezond eten, aan seksuele weerbaarheid, aan de Tweede Wereldoorlog of aan de psycho-sociale ontwikkeling van jongeren. Dat wordt dan afgewisseld met studies die aantonen dat het onderwijs zich meer moet beperken tot de kerntaken van rekenen, lezen en schrijven. Trouwens, op kerkelijk vlak heb je die tegenbeweging natuurlijk ook: dan heeft iemand uitgevonden dat we niet missionair of relevant moeten zijn maar ons moeten concentreren op de preek alleen.
Resultaten behalen
Waar komt al die onzin vandaan? Antwoord (volgens mij, maar ik heb er geen onderzoekje naar gedaan): dat komt grotendeels uit het HBO omdat elke student verplicht onderzoek moet doen en omdat onderzoek steeds meer verward wordt met enquêtes houden. Uiteraard moet een student studeren, maar vroeger bestond dat uit een mix van boeken en colleges om te leren hoe het zit, plus stage om te leren hoe het werkt. Tegenwoordig kun je op zo’n combi niet afstuderen en is er “onderzoek” nodig volgens het patroon vraagstelling, vragen stellen, antwoorden tellen, conclusie klaar. Bovendien, en nu komt het, het is niet genoeg als de student zelf een vraag bedenkt en onderzoekt, nee hij moet dit bij voorkeur “in opdracht” doen. Hij moet een instelling of bedrijf overhalen om hem een onderzoeksopdracht te geven. En dan begint de narigheid. Dan is er een gezamenlijk belang van student en opdrachtgever om te scoren, dat is om even de krant te halen met je ding. En dat gezamenlijk belang maakt het bijna onweerstaanbaar om resultaten te behalen die goed behapbaar en op het eerste gezicht uitdagend controversieel zijn.
Vervolgens, laten we wel wezen, is het ook voor de media handig en makkelijk om dat onderzoek te brengen als ‘nieuw’ en ‘wetenschappelijk bewezen’. Maar waar gaat het over?
Beter dan Stapel?
Dit hele mechanisme is zwaar uit de hand gelopen bij de fraude van prof. dr. Diederik Stapel, die daar onlangs in zijn boek “Ontsporing” zo onderhoudend over schreef. Hij leverde precies het soort onderzoekjes die het goed doen, dat kinderen die Sinterklaas zien genereuzer worden en dat vleeseters agressief zijn en zo. Nu was het probleem bij hem natuurlijk dat hij die gegevens verzonnen had. Daarom maken instellingen nu al twee jaar lang een flinke slag om de data, de onderzoeksresultaten, beter toegankelijk en verifieerbaar te maken. Om een volgende Stapel te stoppen.
Maar ik vraag me in alle eerlijkheid af: als die data niet gefingeerd waren, was het dan wel waardevol onderzoek geweest? In elk geval was het ook dan onderdeel geweest van een mechanisme dat probeert te scoren met spannende bytes en korte succesjes. Misschien gaat de wetenschap van sociale psychologie juist daar wel over – daar wil ik eigenlijk niet over oordelen. Maar het lastige vind ik dat dit type onderzoek het een en het al wordt en dat visie, bezinning en doordenking daaronder te lijden heeft. Ik ben bang dat we studenten meer leren te tellen dan te wegen. Dat we hen zorgvuldiger dan ooit de meetgegevens laten registreren zonder de vraag te stellen “verstaat gij wat gij meet?”. Zou je die laatste vraag centraler stellen, dan zouden een hoop onderzoeken niet gepubliceerd en hopelijk niet eens gedaan zijn.
Het lastige voor mij, overigens, is dat ik mede verantwoordelijk ben voor het door mij gewraakte mechanisme. Met de ene pet op ben ik bestuurlijk verantwoordelijk voor menig christelijk onderzoekje. Met een andere pet op neem ik deel aan menige discussie die aan zo’n onderzoek wordt opgehangen. Dus ik snap wat er gebeurt — en je zou kunnen zeggen dat het hele gebeuren geen vlieg kwaad doet. Maar als we toch aan bezinning doen aan ’t eind van ’t jaar, dan zou ik de vraag willen meenemen of we studenten en onszelf wel verder helpen met al die aandacht voor onderzoeken die steeds korter mee gaan.
Naschrift
Deze blog is intussen gepubliceerd in het Nederlands Dagblad en deze krant publiceerde op 20 december een weerwoord van CHE-lector Peter Blokhuis. Voor niet-lezers van genoemde krant is de reactie na te lezen op de weblog van de CHE.
Blokhuis erkent (net als hieronder in zijn primaire reactie) het probleem dat ik aankaart. Wel beschrijft hij nog eens het nut en doel van praktijkgericht onderzoek: “De samenleving vraagt om professionals die openstaan voor verandering en daar zelf een bijdrage aan kunnen leveren”. En hij roept op om te blijven meewerken aan zulk onderzoek, niet om publiciteit te maken maar om aan onderwijs bij te dragen. “De opdrachtgever is niet iemand die in de krant wil, hij of zij is een leermeester”.
Ik kan me goed vinden in deze reactie. In de laatst geciteerde zin ligt wel een probleem. Vaak willen opdrachtgevers wel degelijk in de krant. Sterker nog, ze verzenden graag een persbericht in de week waarin hun landelijke collecte wordt gehouden, of wanneer ze publiciteit zoeken voor een congres of wat dan ook. Maar — en daar heeft Blokhuis gelijk in — dit betreft niet specifiek HBO-onderzoek. Dit is het bredere probleem dat ‘onderzoek wijst uit’ gewoon het zoveelste PR-instrument wordt.
Hulde voor deze analyse, al berust die niet op onderzoek. Hier geeft een opdrachtgever uiting aan zijn onvrede en die moet serieus genomen worden. De pretenties van onderzoekers zijn te hoog. Bovendien beschrijven ze iets wat overmorgen weer anders kan zijn. Er wordt over geklaagd dat we wel veel kennis ontwikkelen maar dat die tot weinig vernieuwing van de praktijk leidt. Veel kennis is nutteloos of stelt weinig voor. Voor de student is dat niet erg, die leert van onderzoek; voor de samenleving blijkt het echter geen zegen. Misschien praten onderzoekers hun onderzoek teveel voorbij.
Goed geschreven.
Waar ik nogal over val bij veel onderzoeken is dat de vraagstellling MEESTAL ronduit suggestief is en de beantwoorder al in een bepaalde richting duwt, en dat idd veel antwoorden verkeerd geïnterpreteerd worden; anders dan de beantwoorder die bedoeld heeft, wat vaak komt doordat de vraagsteller geen enkele voeling heeft met degenen die de vragen moeten beantwoorden of een goed idee heeft van het onderwerp waar de vragen over gaan of al een vooroordeel heeft “men zal dit wel bedoelen of dat”.
En meerkeuzevragen zijn helemaal een drama, want vaak zit het antwoord dat u wilt geven er niet eens bij.
Uit het hart gegrepen. Ik erger me er ook regelmatig aan.
Het wordt ook gebruikt als een middel om ons schuldgevoel aan te praten of om ons lasten op te leggen, die Christus ons niet oplegt.
Geweldig stuk. Heel herkenbaar. Zo vaak komen vooral predikanten, maar ook kerkenraden, uit deze onderzoeken naar voren als zielige stumpers, die eigenlijk onvoldoende zijn opgeleid, of eenzijdig, of te wetenschappelijk en niet praktisch genoeg, enz.
Maar gelukkig is daar dan de jonge ambitieuze HBO-er die deze stakker wel even bij de hand zal nemen en zeggen zal hoe het beter kan.
Het zou al helpen als deze onderzoekjes niet meer elke keer door de pers voor het voetlicht worden gehaald. Dat gebeurt met masterscripties toch ook niet!