“Toen we aankondigden dat er een beamer in de kerk zou komen, lag er binnen twee dagen een brief van broeder Van Dijk op de mat. Vier pagina’s waarin hij fel van leer trok tegen dit ‘wereldse gedoe’ en zijn zorgen uitte over de koers van de gemeente. In de appgroep van de kerkenraad ontstond direct discussie. ‘Hier moeten we snel en duidelijk op reageren’, schreef een van de leden. Een ander begon al met het opstellen van een conceptbrief waarin alle argumenten voor de beamer op een rijtje werden gezet. Maar was dit wel de juiste aanpak?”
Het is een van de lastigste kanten aan kerkenraadswerk: hoe ga je om met klachten over beleid, met bezwaarde gemeenteleden, met brievenschrijvers? Het is onvermijdelijk dat je daarmee te maken krijgt, want de tijd van vaste patronen en koekoek éénzang is echt voorbij. Hoe ga je daarmee om?
Het antwoord is natuurlijk: klachten en bezwaren moet je serieus nemen, heel serieus. Zeker als het gaat om klachten over de manier waarop iemand behandeld is. Dan hebben we het over het onderwerp “een veilige kerk”. In een veilige kerk is er ruimte voor tegenspraak en daar moet je op een goede manier ruimte voor maken.
Vernietigend antwoord
Het is wel belangrijk op welke manier je tegenstemmen serieus neemt. In veel gemeenten kom ik de regel tegen dat brieven aan de kerkenraad altijd aan alle leden van die raad doorgestuurd worden. Vervolgens blijven ze een poos liggen tot de kerkenraad vergadert en daarna vraagt het nog een hoop tijd voordat een antwoord is geformuleerd. De bezwaarde schrijft dan weer terug met nog meer mensen in cc en zo bouwt zich een heel dossier op. Ik moet bekennen dat ik daar vroeger ook aan meegewerkt heb. Dan stak ik bij lastige klagers er veel energie in om een vriendelijk geformuleerd maar vernietigend antwoord te schrijven. Passief agressief heet dat, vreselijk gewoon.
Gaandeweg heb ik geleerd dat het veel beter is om in gesprek te gaan. E-mail is eigenlijk alleen geschikt voor praktische afspraken en voor positieve feedback. Voor al het andere kun je elkaar beter in de ogen kijken. Dat doorsturen van brieven aan de hele kerkenraad past daar helemaal niet bij. Laat liever de agendacommissie of het moderamen beslissen wat te doen met ingekomen post. En als het even kan: ga in gesprek met bezwaarden, in plaats van brieven en zeker in plaats van e-mails.
Klacht en verlangen bij Elia
Ik denk dat je in zo’n gesprek niet altijd moet proberen om bezwaren te weerleggen; hoor ze eerst maar eens en vraag erop door. Zoek actief naar het verlangen achter de klacht, naar de wens achter het bezwaar.
Een indrukwekkend voorbeeld daarvan vind je in de geschiedenis van Elia (1 Koningen 19). De profeet is met zijn angsten en depressie naar de Horeb gereisd en God vraagt: “Elia, wat doe je hier?”. Elia antwoordt met een hele reeks volkomen terechte klachten en dat hij helemaal alleen overgebleven is. Maar God reageert dan niet op wat Elia zegt maar op wat hij bedoelt. Niet op zijn klacht maar op zijn diepste verlangen. Want wat dacht je: een Elia die zoveel moeite heeft gedaan om op de plek te komen waar Mozes ooit stond, die bedoelde natuurlijk om net als Mozes te vragen: “Laat mij toch uw majesteit zien” (Exodus 33: 18). En dat is wat God vervolgens doet in storm, beving en vuur. Prachtig toch?
Diepere behoeften
Achter een klacht zit eigenlijk altijd een verlangen en wat is het mooi om daar naar te zoeken. Een klacht over te veel vernieuwing kan voortkomen uit de angst dat wat heilig is verloren gaat. Een bezwaar tegen bepaalde beleidskeuzes kan geworteld zijn in het verlangen om ook in deze tijd vast te houden aan wat men als waardevol heeft ervaren. Op dat niveau moet je elkaar toch kunnen vinden?
Als kerkenraad is het daarom belangrijk om niet in de valkuil te stappen van alleen maar het concrete bezwaar te adresseren. Vraag door: “Wat betekent dit voor u persoonlijk? Wat raakt u hierin het meest? Wat hoopt u te behouden?” Zo kun je een heel ander gesprek voeren, waarin wederzijds begrip groeit en waarin je samen zoekt naar manieren om aan de diepere behoeften tegemoet te komen, zonder dat alle vernieuwing direct van tafel moet.
Herken je deze situaties in je gemeente? Wil je beter leren omgaan met bezwaren en klachten? Neem dan deze drie concrete stappen:
- Maak als kerkenraad afspraken over hoe je omgaat met brieven en klachten. Leg vast wie het eerste aanspreekpunt is.
- Plan binnen twee weken een persoonlijk gesprek als er zorgen worden geuit. Hoe eerder, hoe beter.
- Bereid je voor op zo’n gesprek door niet alleen naar de inhoud van de klacht te kijken, maar vooral naar het verlangen erachter.
Wil je hier meer over weten of heb je behoefte aan begeleiding bij lastige gesprekken? Neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek. Samen kunnen we werken aan een gemeente waar ruimte is voor verschillende stemmen én waar we elkaar vast blijven houden.
Als weblog verschenen op Kerkpunt, september 2022