Vandaag, zo is althans de bedoeling, gaan de Evangelische Alliantie en de Evangelische Zendingsalliantie een fusie aan. Van de eerstgenoemde ben ik voorzitter. Nadenkend over waar we als christenen eigenlijk voor staan schreef ik het volgende. Het komt mooi uit dat ND juist vandaag een korte versie ervan publiceerde.
“Gij geheel anders” — met die gevleugelde uitdrukking kon je tot tien jaar geleden de roeping van christenen tot een eigen levensstijl weergeven. Ik ken een boekje onder die titel over ethische keuzes van een christen, en de woorden kwamen ook in menige preek voor. De uitdrukking kwam uit Efeze 4:20, maar helaas verdween die in de Nieuwe Bijbelvertaling. Terecht overigens, want het staat er niet in het Grieks. Maar het is wel een goede vraag: wat maakt christenen nu eigenlijk anders? Zijn het betere mensen? Dat zal wel niet. Hebben ze betere normen en waarden ook al schieten ze daar zelf in tekort? Misschien, maar helaas vergissen ze zich daar ook nog wel eens in en moeten daar later op terug komen.
Hot issue
Voor het onderwerp “anders zijn” kun je goed terecht in de brief van Paulus aan de Filippenzen. Dat komt doordat juist in Filippi het anders zijn een hot issue was. Paulus heeft overal het evangelie verkondigd en vaak werd hij de stad uit gegooid, maar juist in Filippi werd hij er uit gegooid op beschuldiging dat hij anders was. Het is te lezen in Handelingen 16: 20 en 21. Paulus en Silas werden gevangen genomen en de beschuldiging luidde “Deze mensen brengen onze stad in rep en roer, daar zij Joden zijn, en zij verkondigen zeden, die wij als Romeinen niet mogen aanvaarden of volgen”. Of ook, NBV, het zijn Joden “die een levenswijze verkondigen waarmee wij, als Romeinen, niet mogen instemmen en die we niet in praktijk mogen brengen.”
Daarmee hadden ze in Filippi een sterk thema te pakken: onze Romeinse way of life. Filippi was een Romeinse kolonie. Dat betekent: een beetje keizer geeft na een oorlog zijn officieren als dank een stuk land in bezit. Maar er waren zoveel oorlogen gevoerd dat Italië al lang op was en dus werd de streek rond Filippi voor dit doel geconfisqueerd. Denk je even in: het waren veteranen als in Bronbeek en die hechten zeer aan gebruiken. Bovendien waren het emigranten, zoals Hollanders in Canada en zoals bekend zijn die nog Hollandser dan wij. Bronbeek in Canada zeg maar, Hollandser zou je het niet kunnen hebben. Zoiets was het maar dan op z’n Romeins. Hun identiteit lag daar in, en kennelijk voelden ze zich daarin aangevallen. Hier moeten we geen mensen die anders zijn!
Het is overigens intrigerend in welk opzicht Paulus en Silas dan zo anders waren dan de Romeinen, dat staat er niet bij.
Burgerrecht in de hemel
Meer daarover lees je in de brief die Paulus later schreef aan de christelijke kerk die juist in Filippi ontstaan is. Het meest opvallend is misschien wel, dat hij juist deze gemeente aanschrijft op het punt dat daar het gevoeligst lag: “Maar wij hebben ons burgerrecht in de hemel, en van daar verwachten wij onze redder, de Heer Jezus Christus” (Filippenzen 3: 20). Dat is niet mis voor een stad waarin de centrale waarde was “ons burgerrecht is in Rome en vandaar verwachten wij de kurios” — de keizer. Misschien was dit wel het grootste verschil: christenen hebben een andere Heer, kurios, dan de keizer. En hun waarden worden gestempeld door een andere verwachting dan die van hun buren!
Het is daarnaast trouwens opvallend dat de apostel ook weer erg aansluit bij de geldende waarden. Dat gebeurt in 4:8 : “Ten slotte, broeders en zusters, schenk aandacht aan alles wat waar is, alles wat edel is, alles wat rechtvaardig is, alles wat zuiver is, alles wat lieflijk is, alles wat eervol is, kortom, aan alles wat deugdzaam is en lof verdient”. Dat is een prachtige samenvatting, maar je mag wel weten dat de Bijbelcommentaren er wat zuinig over doen. Ze beschrijven dat Paulus hier simpelweg aansluit bij de geldende normen en waarden van de Grieks-Romeinse cultuur. Misschien schrijven ze er nog bij waar Paulus dat nog meer doet, dat aansluiten bij de gangbare cultuur, en daarmee Schluss. Maar ik vind dat juist opvallend en belangwekkend: waar mogelijk sluit de apostel aan bij wat ‘men’ belangrijk, waardevol en deugdzaam vindt. Dat is belangrijk en ook dat gaat niet buiten God om!
De mentaliteit van Christus Jezus
Er is vervolgens één punt waarop hij in zijn brief juist haaks op de Griekse en Romeinse waarden staat en dat is te vinden in de bekende woorden uit 2: 5-8: “Laat onder u de gezindheid heersen die Christus Jezus had. Hij die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast, maar deed er afstand van. Hij nam de gestalte aan van een slaaf en werd gelijk aan een mens. En als mens verschenen, heeft hij zich vernederd en werd gehoorzaam tot in de dood — de dood aan het kruis”. Dat zijn ingrijpende woorden, over de gezindheid — de mentaliteit — van Christus. Zijn nederigheid, zijn dienstbaarheid, zijn offer. Dat zijn nu inderdaad zeden en gebruiken die een Romein niet kon aanvaarden of volgen. Het gold ook niet als een deugd, maar werd eerder veracht als de mentaliteit van een slaaf. Als dat zou aanslaan, dan zou de Romeinse cultuur pas echt gaan kraken in z’n voegen!
Het bijzondere is dat juist deze waarde door de eeuwen heen stand gehouden heeft, deze waarde die zo dicht tegen het Christus-geheim aan ligt. Christenen hebben er natuurlijk niet dan met vallen en opstaan naar geleefd, zeker, maar toch heeft deze waarde de Europese cultuur gestempeld. Het besef dat de koning een dienaar is, dat een offer brengen een mens niet misstaat, dat nederigheid beter is dan trots.
Standpunten gesneuveld
En dat deze waarde blijft, dat is eigenlijk best uniek. Want de meeste christelijke standpunten en normen die ik ken, zijn gaandeweg ook weer gesneuveld. Ooit waren christenen voor het behoud van Indië, tegen de Bijstandswet en tegen werkende moeders. Dezelfde christenen die tegen de wet op godslastering waren bij de invoering, verzetten zich onlangs tegen de afschaffing ervan. Wie tegen godsdienstonderwijs op openbare scholen waren, zijn nu tegen de afschaffing ervan en ga zo maar door. Vaak zat er best iets in, in die standpunten, maar ze zijn wel verdampt.
Stel je nu eens voor dat christenen en christelijke organisaties in onze tijd zich zouden profileren, niet met standpunten en normen die voorbij gaan maar alleen met wat dicht tegen het Christus-geheim aan ligt. Dat de eerste associatie van buitenstaanders niet zou zijn: “Christenen, die zijn toch voor discriminatie van vrouwen en homo’s? En ze hebben toch met hun laatste politieke krachten gestreden om dat te mogen blijven doen, ook nadat het verboden werd?”. Maar dat christenen en hun organisaties geassocieerd werden met vergeving en genade, met nederigheid en dienstbaarheid. Ik zeg niet dat we daar meteen de handen voor op elkaar zullen krijgen. Maar het zou wel missionair zijn in de diepste zin van het woord: verbonden met de missie van God en van Jezus Christus in deze wereld.
En tenslotte, wat blijft er nu over van het “gij geheel anders” uit Efeze 4:20? Dat luidt in de NBV “Maar zo hebt u Christus niet leren kennen!”. En daar gaat het om. Hem leren kennen en bekend maken.