De wereld van de christelijke martelaren in de vroege kerk staat ver van ons af. Dr. Henk Bakker schreef er een stevige studie over met de bedoeling om er toch voor onze tijd iets van te leren. “Radicaal christendom in de tweede eeuw en nu” is dan ook de ondertitel van zijn boek. Als u bij ‘radicaal christendom nu’ niet meteen aan de Nederlands Gereformeerde Kerken moet denken dan hebt u wel gelijk: in zijn toepassing denkt Bakker (docent aan de Evangelische Theologische Hogeschool te Ede) vooral aan radicaal-evangelische stromingen en strominkjes. Maar de grenzen liggen vandaag niet zo scherp en de studie van Bakker lijkt me ook voor ons heel nuttig.
Eerst vanwege de historische studie: wat bezielde de Romeinen om bij tijd en wijle zo fanatiek tegen christenen te zijn? En wat bezielde christenen om het martelaarschap zo te omarmen, soms zelfs op bizarre wijze? Ik moet zeggen dat ik dat ook na lezing van het boek niet van binnenuit begrijp. Het lijkt toch een mengsel geweest te zijn van rotsvaste toewijding aan Christus en een heel divers verlangen om door lijden de kerk te redden.
Bakker volgt vooral de Noord-Afrikaanse kerkvader Tertullianus die eind tweede en begin derde eeuw leefde. Hij verdedigde de orthodoxe katholieke leer, maar stond aan het eind van zijn leven kritisch tegenover de kerkleiding die hij maar slapjes vond. Hij omhelsde de ‘nieuwe profetie’: aansporende en bestraffende toepassingen van het evangelie, die nuttig en volgens Tertullianus noodzakelijk waren om een ingeslapen kerk weer wakker te krijgen. Voor een orthodoxe kerkvader begaf hij zich daarmee op glad ijs, want dat kwam dicht in de buurt van het Montanisme, een ketterse stroming waarbij het Woord werd overvleugeld door de woorden van nieuwe profeten.
Veel scherper stond Tertullianus tegenover de andere dwalingen van die dagen, namelijk Marcion die het Oude Testament te Joods vond en de gnostiek die meer zag in de hemelse Christus dan in een aardse Jezus die geleden heeft en gestorven is. Bakker beschrijft deze tegenstellingen helder en goed gedocumenteerd.
Een spiegel
De tweede helft van zijn boek is een poging om Tertullianus en zijn wereld te gebruiken als een spiegel voor de onze. Hoe centraal staan het Woord van God en de historische Jezus bij ons? Wat is er loos wanneer het geloof alleen wordt gebracht als iets om gelukkiger te worden en niet als lijden om Christus’ wil? Bestaat er een gezonde vorm om ‘nieuwe profetie’ te ontvangen zonder in sektarische gekkigheid te vervallen? Deze helft van het boek bevat veel stof tot nadenken. Je kunt wel eens discussiëren over de parallellen die de auteur trekt, maar ik zag er ook een onderstreping in van wat mijn vader me leerde: “De wereld leeft van maar weinig gedachten”. De grondlijnen uit de oude kerk goed bestuderen is een ‘must’ in elke tijd en dr. Henk Bakker helpt daarbij.
Naar aanleiding van: Henk Bakker, ‘Ze hebben lief, maar worden vervolgd’. Radicaal christendom in de tweede eeuw en nu’. Zoetermeer 2005, 265 pag., 18,90 euro