Toespraak bij de opening van de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken, Nunspeet 11-11-2016.
“Scheidend voorzitter over de zorgen van een kleine kerk”. Zo kopte het Reformatorisch Dagblad deze week boven een gesprek met mij waarin we terug keken op de vorige en vooruitkijken naar de huidige landelijke vergadering. Dat van die kleine kerk dat klopt in elk geval. Zorgen heb ik ook wel, maar dan van het formaat dat bij een kleine kerk als de onze past en daar hebben we het nog wel eens over.
Maar eerlijk gezegd ben ik met mijn gedachten meer bij de grote zorgen die we hebben in de wereld. Ik denk aan de mensen die net als ik bezorgd zijn over wat er in de Verenigde Staten zal gebeuren na de verkiezing van Donald Trump. Maar ik denk ook aan de zorgen waaruit de enorme steun voor deze merkwaardige miljardair voortgekomen is. Het is heus niet dat iedereen het zo nu eens was met zijn krasse en botte uitspraken. Maar de burgers zijn boos en bang en ze denken dat ze bovenal een sterke man nodig hebben om hen te beschermen. En let wel: je kunt dat niet verklaren alleen maar uit gesloten kolenmijnen of de grote inkomensverschillen of uit welk Amerikaans verschijnsel ook. Want het gaat om een ontwikkeling die je overal ziet. In Turkije, in Rusland, op de Filippijnen, in Groot Brittannië en ook in ons eigen land waar de inkomensverschillen helemaal niet zo groot zijn en waar een prachtig sociaal stelsel bestaat. Burgers zijn boos en bang en dat verspreidt zich over de hele wereld.
Een sterke alpha-man
Er valt veel te zeggen over de schade die aangericht wordt: over Obama care, TTIP en de klimaatverdragen — het is allemaal belangrijk maar het is niet mijn afdeling. Waar ik me echt zorgen over maak, dat is het achterliggende narratief, het verhaal van muren en hekken, van grenzen en van afsluiting. Van een sterke alpha-man die weliswaar teveel geld, macht en vrouwen inpikt maar wat wil je. In elk geval beschermt hij ons territorium door alles wat vreemd is weg te houden. Dat verhaal, dat narratief, ik vrees dat dat zit in onze botten, in ons DNA, meer dan je lief is. En het is een akelig perspectief zonder uitzicht naar de toekomst toe.
Nu zou ik graag zeggen: dat komt door de secularisatie, doordat we God los gelaten hebben. Maar zo is het niet: Donald Trump zou nooit gewonnen hebben zonder de steun van mijn broeders en zusters in de Verenigde Staten. Zonder de “conservatieve evangelicals” heet het dan in de kranten, maar ik zeg het zoals het is: het zijn mijn broeders en zusters die gemeend hebben op Trump te moeten stemmen omdat ze een sterke leider nodig hebben en dat doet me enorm pijn. Bovendien: ik ben pastor in Nederland en dus weet ik dat dit niet alleen een Amerikaans verschijnsel is. Ook onder christenen, ook onder mijn broeders en zusters in Nederland, zijn openheid en vertrouwen geen algemeen verschijnsel. Ook wij denken vaak dat het hoog tijd wordt om de deuren te sluiten, niet alleen voor buitenlanders maar ook voor andersdenkenden, voor mensen met wie we het niet eens zijn. Een tijd om muren te bouwen in plaats van bruggen.
Drie dingen
Wat hebben we als christenen hierin te zeggen, wat zal onze koers bepalen? Eerlijk gezegd is er op dat punt een heleboel dat ik niet weet. Hoe het moet met immigratie, met de strijd tegen IS, met Europese verdragen en met het klimaat — en noem maar op. Er is veel dat ik niet weet.
Maar ik denk dat het nodig is dat we ook uitspreken wat we wèl weten. En ik zou drie dingen willen noemen die we wel weten:
- Je hoeft niet bang te zijn.
- De sterke man gaat ons niet redden
- Jezus liefhebben is houden van gerechtigheid.
Ik loop ze langs: het eerste punt is “je hoeft niet bang te zijn”. Dat is uit het bekendste kinderversje, het eerste dat je kinderen mogen leren over geloof. En natuurlijk vertel je ze ook over allerlei dingen waar ze voor uit moeten kijken. Dat is allemaal waar en toch: “je hoeft niet bang te zijn”. Dat is voor kleine kinderen, en de volwassen versie daarvan is dit, dat het meest voorkomende gebod in de Bijbel luidt “vrees niet”. Dat kun je natuurlijk alleen zeggen in geloof, als je gelooft dat er een is die uiteindelijk deze wereld in handen heeft, Jezus onze Heer. Je hoeft niet bangt te zijn.
Ten tweede: de sterke man gaat ons niet redden. Dat hele concept van “bij gevaar hebben we iemand nodig die ons beschermt tegen de buitenwereld ook al deugt hij zelf niet”, dat concept zit heel erg in onze genen maar het is niet waar. Het hoort tot de kern van het evangelie dat onze koning een knecht is, dat de leeuw een lam wilde zijn. Zijn weg is onnavolgbaar, zeker, maar hij heeft wel een model neergezet, een model dat alle eeuwen geldt en dat Paulus verwoordde als: “Handel niet uit geldingsdrang of eigenwaan, maar acht in alle bescheidenheid de ander belangrijker dan uzelf. Heb niet alleen uw eigen belangen voor ogen, maar ook die van de ander. Laat onder u de gezindheid heersen die Christus Jezus had. Hij die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast, maar deed er afstand van. Hij nam de gestalte aan van een slaaf en werd gelijk aan een mens. En als mens verschenen, heeft hij zich vernederd en werd gehoorzaam tot in de dood — de dood aan het kruis” (Filippenzen 2: 3-8).
Liefde en gerechtigheid
En het derde dat we weten is: Jezus liefhebben is houden van gerechtigheid. Dat laatste heb ik van Shane Claiborne. Hij spreekt dit weekend op de Justice conference in Ede en Amersfoort, een initiatief van TEAR. Net als wij hebben ze eerst een bidstond op vrijdagavond en de eigenlijke conferentie op zaterdag. Al heet die bidstond natuurlijk pre-conference. Ik vind dat een bemoedigende conferentie. Claiborne legde in zijn toespraak de link tussen liefde en gerechtigheid:
“De ‘grote paraplu’ voor mij is liefde: het liefhebben van mijn naaste als mijzelf betekent dat ik geef om gerechtigheid. Honger in de wereld raakt mij. Discriminatie raakt mij. Liefde beweegt ons om ons druk te maken over onrecht.”
Bij al wat we niet weten en niet begrijpen in deze verwarrende tijd zijn dit lijnen om vast te houden, niet alleen in de kerk maar ook in de samenleving. Het is niet voor niets dat we aan het begin van onze vergadering bidden voor de koning. Voor de onze en ook voor die van andere landen, ja ook voor de president van de Verenigde Staten.
Willem Smouter